اسفند ماه ياد آور دلاوري شيخ محمد خياباني

در زمان شيخ محمد خياباني، اوضاع جهان اسلام و بالاخص ايران به خاطر دخالتهاي بيگانگان از جمله روسيه، انگليس و آلمان بسيار آشفته و تأسف انگيز بود. در اين حال، شيخ محمد خياباني، روحاني دلاور و آذربايجاني براي قطع ايادي استعمار و مبارزه با بيگانگان و ستمکاران داخلي، در هفدهم اسفند 1295 ش برابر با 14 جمادي الاول 1335 ق حزب دموکرات تبريز را به وجود آورد. خياباني، سازمان سياسي خود را دموکرات ملي، و آذربايجان را آزادستان ناميد.

با وجود اينکه قيام خياباني، شورويها را به وسوسه انداخته بود، ولي طولي نکشيد که دريافتند رهبر نهضت نه تنها روي خوش به آنها نشان نمي دهد بلکه نسبت به پياده شدن قواي شوروي در بندر انزلي سخت معترض است. شيخ محمد خياباني در حالي دست به اين اقدام زد که مردم به خاطر فروپاشي حکومت تزاري روس، غرق شادي بودند و خروج نظاميان روسيه از تبريز را آرزو مي کردند. خياباني در اين هنگام دوستان آزادي خواه و مبارز خود را که اغلب دموکرات ناميده مي شدند گرد آورد و کميته اي تشکيل داد و درباره وضع پيش آمده، به تصميم گيري و سياست گذاري پرداخت. شيخ محمد خياباني، نمايندگان فرقه دموکرات و ديگر آزادي خواهان را از سراسر آذربايجان به تبريز دعوت کرد و تشکيلات فرقه دموکرات که از پنج سال قبل تعطيل شده بود، دوباره تأسيس شد.