مجدالسلطنه و آذرآبادگان در مقاله "اللغه التركیه فی ایران" كسروي

مئهران باهارلي

بخش اول: جمشید خان مجدالسلطنه افشار اورومي والي آزربايجان جنوبي نيمه مستقل- تحت الحمايه امپراتوري عثماني (٨ ژوئن ۱۹۱۸ - اول اکتبر ۱۹۱۸)

http://sozumuz.blogspot.com/2011/12/blog-post_17.html

بخش دوم: مجدالسلطنه افشار اورومي از نخستين نمايندگان جنبش خود آگاهي ملي ترك در آغاز قرن بيستم

http://sozumuz.blogspot.com/2011/12/blog-post_5561.html

بخش سوم: مجدالسلطنه و آذرآبادگان در مقاله "اللغه التركیه فی ایران" كسروي

http://sozumuz.blogspot.com/2011/12/blog-post_8936.html

سؤزوموز

كسروي مجدالسلطنه افشار اورومي را بنيان گذار روزنامه آذرآبادگان معرفي كرده است: ("چون جنگ جهانگير سال ١٩١٤ برخاست و كم كم دامنه آن تا به ايران و آزربايجان رسيد و در سال ١٩١٨ سپاه عثماني به آزربايجان آمده مجدالسلطنه افشار را كه با خود آورده بودند از سوي خود والي گردانيدند. اين مجدالسلطنه هوادار زبان تركي بود و يك روزنامه‌ اي بتركي بنام "آذرآبادگان" بنياد نهاد كه گفتارهاي آنرا ميرزا تقيخان رفعت مينوشت.... ولي اين روزنامه نيز پيش نرفت و پس از چند شماره اي از ميان رفت". پايان نقل قول از كسروي). در منبع غيردقيق ديگري مجدالسلطنه تشكيل دهنده انجمن اتحاد اسلام و حامي روزنامه آذرآبادگان معرفي شده است: ("او [مجدالسلطنه] در زمان تسلط عثمانی‌ها بر این سرزمین، انجمن اتحاد اسلام را تشکیل داد و در مدت اقامتش در تبریز از روزنامه آذرآبادگان به مدیریت محسن‏خان رفعت (برادر تقی رفعت) حمایت نمود و اینچنین با نویسندگی تقی رفعت، روزنامه ‌ای به زبان ترکی استانبولی در تبریز منتشر شد").

آذرآبادگان با حمايت معنوي، سرمايه و تحت نظارت مجدالسلطنه افشار اورومي در تبريز منتشر مي شد

در سال ١٩١٨ با آزادسازي آزربايجان جنوبي از قواي اشغال روسيه تزاري توسط اردوي عثماني، دوره حاكميت آزربايجان جنوبي نيمه مستقل – تحت الحمايه عثماني آغاز شد. نيروهاي نجات بخش عثماني، مجدالسلطنه افشار اورومي را به واليگري آزربايجان جنوبي نصب كردند. حاكميت جديد تحت رهبري مجدالسلطنه اورومي با تشكيل جمعيت اتحاد اسلام در اورميه، تبريز، خوي، سلماس و ديگر شهرهاي آزربايجان جنوبي به متشكل شدن پرداخت. والي جديد مجدالسلطنه كه داراي عقايد ترك گرائي دمكراتيك بود اقدام به نشر روزنامه اي تركي بنام آذرآبادگان كرد. اين روزنامه ارگان رسمي جمعيت و يا حزب اتحاد اسلام آزربايجان جنوبي به رهبري يوسف ضياء بيگ- ميرزا علي هئيت بود. با خروج عثمانی‎ها از آزربايجان جنوبي عمر روزنامه آذرآبادگان پايان يافت. روزنامه آذرآبادگان كه در دوره كوتاه مدت حيات سياسي آزربايجان جنوبي نيمه مستقل-تحت الحمايه عثماني توسط و با حمايت معنوي، سرمايه و تحت نظارت مجدالسلطنه افشار اورومي والي ملي و مردمي آزربايجان در تبريز منتشر مي شد، از حمايتهاي همه جانبه وي برخوردار بود. تقي رفعت - اديب و روزنامه نگار انقلابي مسلط بر نگارش‌ و ادب تركي‌ -‌ سردبير و نویسنده اين نخستين روزنامه ملي و تماما تركي زبان آزربايجان جنوبي و برادر بزرگتر وي محسن خان رفعت مدير آن بود. روزنامه آذرآبادگان با چاپ سربی به صورت هفتگي در تبریز انتشار مي يافت و در سرتاسر آزربايجان توزيع مي شد.

روزنامه آذرآبادگان با ارزيابي دقيق از تاريخ و شرايط آزربايجان جنوبي و در راستاي برآوردن خواست و نياز تاريخي توده ترك، براي اولين بار در تاريخ ايران و آزربايجان جنوبي، تماما به زبان ملي تركي منتشر مي شد. از اينرو نيز مورد تحسين‌ عموم‌ طبقات‌ مردم در سرتاسر آزربايجان واقع‌ شده بود. اين روزنامه محتواي ملي كاملا تركي داشت؛ حامي حقوق فرهنگي و سياسي ملت ترك و مردم آزربايجان جنوبي و ابرازي مهم در روشنگري و ايجاد و تعميق شعور ملي ترك در ميان توده و نخبگان آزربايجان جنوبي بود؛ به كاراكتر تركي هويت و تاريخ آزربايجان و ريشه هاي ديرين ميراث فرهنگي تركي آن تاكيد مي كرد، به يگانگي ائتنيكي توده ترك دو سوي ارس و سرنوشت مشترك اين دو معتقد بود و تفرق شيعه –سني را مضر شمرده ناديده مي گرفت. انتشار روزنامه آذرآبادگان -اين نخستين تجربه نشريه ملي سياسي تماما ترك در آزربايجان جنوبي- نقطه عطفي در تاريخ زبان تركي و مطبوعات ترك، روند ملت شوندگي تركان ساكن در آزربايجان جنوبي و حيات سياسي آن بشمار مي رود. با انتشار اين روزنامه، سنت انتشار مطبوعات تماما ترك زبان در آزربايجان جنوبي پايه گذاري شد. حكومت ملي آزربايجان كه ٢٧ سال بعد در آزربايجان جنوبي تاسيس شد، در پيروي از اين سنت حاكميت آزربايجان جنوبي نيمه مستقل-تحت الحمايه عثماني، به انتشار گسترده نشريات ترك زبان دست زد. روزنامه آذرآبادگان براي اولين بار در تاريخ معاصر ايران موضوعاتي مانند ترك بودن آزربايجانيان و اينكه آزربايجان سرزمين تركان است در تريبون مطبوعات و خطاب به عموم بر زبان آورده شد و تابوي لزوم بررسي هويت تركان ساكن در آزربايجان جنوبي و خود آزربايجان در بستر تاريخ ايران، هويت ايراني و فارسيت در هم شكسته شد. تا آن زمان همچو چيزي در آزربايجان جنوبي و ايران مسبوق به سابقه نبود. تابوشكني و بي پروائي روزنامه آذرآبادگان در بيان حقايق و تاكيد بر هويت و ماضي و سرنوشت خلق ترك و آزربايجان جنوبي، به علاوه تركي زبان بودن سراسر آن، سبب پريشاني و وحشت فوق القاعده ايرانگرايان، فارس محورها و روس پرستها گرديد. اين وحشت و پريشاني تا به امروز ادامه دارد. (براي اطلاع بيشتر در باره روزنامه آزرآبادگان به نوشته زير مراجعه كنيد: تقي رفعت سردبير روزنامه آذرآبادگان، اولين نشريه ملي-سياسي ترك در آزربايجان جنوبي).

مجدالسلطنه و آذرآبادگان در مقاله "اللغه التركیه فی ایران" كسروي

كسروي در مقاله عربي خود بنام "اللغه التركیه فی ایران" (زبان‌ تركی‌ در ایران، مجله العرفان چاپ سوريه، جلد ٨، شماره هاي ٢، ٣، ٤، ٥؛ ١٩٢٣- ١٩٢٢)، مجدالسلطنه را "مشهور به طرفداري از عثماني و از زعماي دعوت تركها در آزربايجان" معرفي كرده است. در اينجا قصد كسروي از دعوت، سياست عثماني و حزب اتحاد اسلام آزربايجان جنوبي در دفاع از اتحاد ملل مسلمان بر عليه استعمارگران و امپرياليزم روسيه-بريتانيا است. ترجمه كلمه به كلمه متن عربي به فارسي چنين است: ("به غیر از این‌ها، دو نشریه دیگر نیز در تبریز به زبان تركي منتشر می‌شدند: آزربايجان و ملانصرالدین كه ما از ذكر آنها صرفنظر كردیم. زيرا اولی (آزربايجان) به هزینه عثمانیها و در زمانی تاسیس شده بود كه اردو به تبریز سوق داده و شهر را با آن به تصرف درآورده بودند و مجدالسلطنه، معروف به طرفداريش از عثمانیها و از زعمای دعوت تركها در آزربايجان را به عنوان والی منصوب كرده بودند و اين به سال ١٣٣٧ – ١٣٣٦ [١٩١٨] بود. مدیر و موسس نشریه آزربايجان، دو برادر از اتباع ایران‌ [ميرزا تقي خان رفعت، ميرزا محسن خان رفعت] بودند كه در ترابزون از شهرهاي عثماني متولد شده و در همانجا بالیده و از مدرسه فرانسوی ترابزون فارغ‌ التحصیل گردیده بودند. از این نشریه بیش از شش شماره انتشار نیافت و با خروج عثمانی‌ها از ایران تعطیل شد").

متاسفانه در ترجمه اين مقاله و بخش مربوط به مجدالسلطنه آن، مترجم متن عربي به انگليسي (ايوان سئگال) و مترجم ترجمه انگليسي به فارسي (محمدعلي شهابي شجاعي) رعايت امانتداري را نكرده و چيزهائي به متن اصلي افزوده و يا از آن كاسته اند. (هر چند خود متن عربي نوشته شده توسط كسروي، بسيار ضعيف و در مواردي داراي اغلاط گزاف و بخشهائي غير قابل خواندن و غيرقابل درك است).

ترجمه انگليسي متن عربي توسط ايوان سئگال: در اين ترجمه به متن اصلي كسروي چيزهائي افزوده شده است. از جمله سال ١٣٣٦ را به اشتباه ١٣٣٤ و عبارت "بتحزبه للعثمانيين" (به طرفداري اش از عثمانيان) را به اشتباه به صورت "بتجزيه للعثمانيين" خوانده و به خطا به صورت (خواستار تجزيه از ايران و اتحاد با عثمانيان) ترجمه كرده است. در نتيجه اين خوانش و ترجمه كاملا مخدوش، مجدالسلطنه خواهان جدائي (آزربايجان) از ايران و اتحاد آن با عثماني قلمداد شده كه در متن وجود ندارد. همچنين ايوان سئگال به هنگام ترجمه اين مقاله كسروي، نشريه آذرآبادگان را كه توسط مجدالسلطنه –برادران رفعت در سال ١٩١٨ در تبريز منتشر مي شد و مورد اشاره كسروي در اين مقاله نيز مي باشد، با نشريه آزربايجان كه در دوره مشروطيت چاپ مي شد به هم آميخته و آنها را يكي شمرده است. در نتيجه اين اشتباه نيز ادعا كرده است كه (كسروي‌ در مورد آذربايجان‌ اشتباه‌ مي‌گيرد، او با مجله‌ دوران ‌مشروطيت‌ آذرآبادگان‌ اشتباه‌ مي‌كند. ايوان سئگال). در حاليكه اين خود ايوان سئگال است كه واقف بر جدائي دو نشريه "آزربايجان" در دوره مشروطيت و نشريه "آذرآبادگان" چاپ شده در سال ١٩١٨ نيست. متن ترجمه غيردقيق ايوان سئگال چنين است:

Two other magazines were published in Turkish in Tabriz: Azarbayjan and Molla Nasr od-Din. We neglected to mention them because the first was founded under the auspices of the Ottomans while they were sending their armies to Tabriz and occupying it. They installed Majd os-Saltane, a notorious advocate of separation from Iran and unity with the Ottomans and a leading exponent of Turkish in Azerbaijan, as governor when they were there, from 1334 to 1337 AH [1915-18]. The manager of this paper and its editor were two brothers, Iranian citizens but born and raised in Trabezon, an Ottoman city, and had graduated from the French school there. They did not publish more than six issues of the magazine, and it closed with the evacuation of the Ottomans from Azerbaijan.

‌ترجمه فارسي متن انگليسي توسط محمد علي‌ شهابي:‌ اين ترجمه بسيار ضعيف، مخدوش و نادرست است. علاوه بر اشتباهات ايوان سئگال كه مترجم آنها را تكرار كرده، از خود اشتباهات جديدي نيز بر آنها افزوده است. از جمله نام "مجدالسلطنه" را به اشتباه "مجدالسلطان" آورده و از او به عنوان "رهبر تركها در آزربايجان" ياد كرده، در حاليكه در متن اصلي همچو چيزي وجود ندارد. همچنين در اين ترجمه از "مليت ايراني" دو برادر ياد شده كه در متن اصلي "تابعيت ايراني" است، به جاي "عثماني"، "تركيه" نوشته شده و ...... ترجمه كاملا مخدوش محمدعلي شهابي چنين است: ("دو مجله‌ ديگر به‌ تركي‌ در تبريز چاپ‌ مي‌شد: آذربايجان‌ و ملا نصرالدين‌. ما در ذكرشان‌ اهمال‌ كرديم‌، چون‌ اولي‌ تحت ‌حمايت‌ عثماني‌ها وقتي‌ كه‌ آنها قشون‌ خود را جهت‌ اشغال ‌تبريز به‌ اين‌ شهر ارسال‌ مي‌كردند انتشار مي‌يافت‌. تركها مجدالسلطان‌ را كه‌ حامي‌ جدائي‌ از ايران‌ و اتحاد با عثماني ‌مشهور بود به‌ عنوان‌ رهبر تركها در آذربايجان‌ و حاكم ‌آذربايجان‌ بين‌ سالهاي‌ ١٣٣٧ - ١٣٣٤ هجري‌ قمري‌ برابر با ١٩١٨ - ١٩١٥ ميلادي‌ كه‌ در آنجا بودند منصوب‌ كردند. مدير و سردبير مجله‌ آذربايجان‌ دو برادر بودند كه‌ مليت‌ ايراني ‌داشتند اما در ترابوزان‌ متولد شده‌ و آنجا بزرگ‌ شده‌ بودند. اين‌ دو فارغ‌ التحصيل‌ مدرسه‌ فرانسوي‌ شهر ترابوزان‌ تركيه‌ بودند. آنها بيش‌ از ٦ نسخه‌ از اين‌ مجله‌ را نتوانستند چاپ ‌كنند، وقتي‌ كه‌ قشون‌ عثماني‌ تبريز را تخليه‌ كرد آنها نيز اين ‌مجله‌ را بستند.")

گرچه‌يه هو!