AZADİSTAN (ERKİN YURD) -XİYABANİ

Saturday, November 26, 2011

تاغي رفعه‌ت`ين محمه‌د امين رسولزاده`يه يازديغي آچيق مكتوب
(نامه سرگشاده تقي رفعت به محمدامين رسولزاده)

مئهران باهارلي

سؤزوموز

تقي رفعت، روشنفكر، اديب، سياستمدار و دولتمرد ترك، از نخستين نمايندگان ترك گرائي دمكراتيك و مدرن در آزربايجان جنوبي و برجسته ترين شخصيت در دو تشبث استقلال اين سرزمين در سالهاي جنگ جهاني اول است. وي در آزربايجان جنوبي نيمه مستقل- تحت الحمايه عثماني (٨ ژوئن ۱۹۱۸ تا اول اکتبر ۱۹۱۸) به نيروهاي آزاديبخش عثماني پيوست و منشي يوسف ضياء بيگ مشاور سياسي و فرهنگي اردوي نجات بخش عثماني در آزربايجان جنوبي گرديد. تقي رفعت در اين دوره از حيات سياسي نيمه مستقل آزربايجان جنوبي تحت حاكميت مجد السلطنه افشار اورومي والي منصوب عثماني بر آزربايجان جنوبي، سردبير روزنامه ملي تماما تركي آزرآبادگان، ارگان حزب اتحاد اسلام به رهبري يوسف ضياء بيگ- ميرزا علي هئيت بود. تقريبا يكسال و نيم بعد از خروج نيروهاي عثماني از آزربايجان جنوبي و با تشكيل جمهوري آزاديستان (٢٤ ژوئن١٩٢٠ تا ١١ سپتامبر ١٩٢٠) به رهبري شيخ محمد خياباني، كه باز هم به انفصال عملي آزربايجان جنوبي از ايران منجر شد، اينبار تقي رفعت به عنوان دست راست شيخ محمد خياباني، مسئوليت وزارت فرهنگ و تبليغات اين جمهوري مستقل را برعهده گرفت. تقي رفعت دو روز پس از كشته شدن شيخ محمد خياباني توسط نيروهاي دولت ايران در تبريز، به دست همان نيروها در حوالي اين شهر به قتل رسيد.

تقي رفعت در روند خودآگاهي ملي ترك در آزربايجان جنوبي و تاريخ استقلال وي داراي همان جايگاهي است كه محمد امين رسولزاده در آزربايجان شمالي از آن برخوردار است. با اين وصف جاي شگفتي نيست كه وي در ادبيات پان ايرانيستي-فارس مركز و روس پرستانه- استالينيستي، مانند محمد امين رسولزاده شخصيتي خائن و پان توركيستي منفور شمرده شود. چنانچه در روزنامه آزربايجان، ارگان فرقه دمكرات آزربايجان، يك عامل روسيه بنام نوروز به منظور تخريب شخصيت سياسي تقي رفعت، وي را پان توركيست مي نامد: "بوندان ماعد شئيخ`ين اطرافيندا اولانلارين ايچه‌ريسينده پان توركيزم طره‌فدارلارينا دا راست گليريك. "ميرزا تاغي خان رفعه‌ت" و تجه‌ددود روزنامه‌سينين اسكي باش موحه‌رريري اولان "ميرزا ابولفه‌تح خان عله‌وي" مشهور پان توركيزم طره‌فدارلاريندانديرلار كي شئيخ اونلاري صميمييه‌تله قارشيلاييپ حتتا فيرقه‌نين اورقاني اولان تجه‌ددود روزنامه‌سيني اونلارين ايختييارينا قويموشدور". پايان نقل قول. ترجمه نقل قول: "در ميان اطرافيان شيخ، با طرفداران پان تركيسم نيز مواجه مي شويم. ميرزا تقي خان رفعت و سردبير سابق روزنامه تجدد ميرزا ابوالفتح خان علوي، از طرفداران مشهور پان تركيسم بودند كه شيخ با صميميت با آنها برخورد كرده و حتي روزنامه تجدد، ارگان فرقه را در اختيار آنها گذارده بود.٣ شنبه، ١٣ آذر ١٣٢٤).

تقي رفعت اديب و نويسنده اي ولود بود. وي داراي آثار متعددي از نظم و نثر و شعر و مقاله و نمايشنامه و سخنراني و ترجمه به زبانهاي تركي، فارسي و فرانسه است. متاسفانه اين آثار تاكنون جمع آوري و منتشر نشده اند. يكي از مقالات بسيار مهم تقي رفعت به زبان تركي، نامه سرگشاده-مقاله اي است كه وي خطاب به ليدر فرقه مساوات و سردبير روزنامه آچيق سؤز، محمد امين رسول زاده در شماره ٦٨ روزنامه تجدد، ٢٣ ژانويه ١٩١٨ به سردبيري خود منتشر كرده است. در باره اين مقاله عامل روسيه، نوروز نام مذكور در روزنامه آزربايجان ارگان فرقه دمكرات آزربايجان چنين مي گويد: ("٥٩ شوماره‌ده‌ن ٨٦ شوماره‌يه قده‌ر تقي`نين مودورييه‌تيله يازيلان نومره‌له‌رده بيز ايبتيدا آچيق مكتوب، آچيق سؤز قزئتي ناشيري مؤحته‌ره‌م محمه‌د امين رسولزاده جنابله‌رينه عونوانلي بير تورك ديلينده يازيلميش مقاله‌يه راست گليريك. بو مقاله گؤرونور پان توركيسم طره‌فداري اولان تقي واسيطه‌سييله يازيليپدير. مقاله‌ده مولليف ايرشاد مجه‌ل.له‌سينده يازيلان تاريخي بير مقاله‌يه جاواب وئرمه‌ك ايسته‌ميشدير". پايان نقل قول. ترجمه نقل قول: "در شماره هاي ٥٩ تا ٨٦ [روزنامه تجدد] كه با مديريت تقي [رفعت] نشر مي شد، ما با مقاله اي نوشته شده به زبان تركي و با ابتداي "نامه سرگشاده به ناشر محترم [روزنامه] آچيق سؤز، جناب محمد امين رسولزاده" مواجه مي شويم. آنگونه كه ملاحظه مي شود اين مقاله توسط تقي [رفعت] كه پيرو پان توركيسم بود نوشته شده است. مولف اين مقاله، در صدد پاسخگوئي به مقاله اي تاريخي مندرج در مجله ارشاد برآمده است". ٢ شنبه، ١٤ آبان، ساي ٤٦. شئيخ محه‌ممه‌د خيياباني- يازان نوروز).

عبدالحسين ناهيدي آذر نيز در كتاب خود جنبش آزاديستان شيخ محمد خياباني (تبريز، نشر اختر، ص ٢٩٨)، به نامه سرگشاده تقي رفعت به محمد امين رسولزاده اشاره و در ضمن آن، ادعاهاي شگفت انگيز، نادرست و بي پايه اي را مطرح كرده است. وي پس از نقل و تائيد ادعاهاي پان ايرانيستي محيط طباطبائي و احمد كسروي در رابطه با اطلاق نام آزربايجان بر شمال آراس چنين مي گويد: "روزنامه تجدد نيز طي نامه ي شديداللحني كه خطاب به جناب محمد امين رسول زاده، ناشر روزنامه ي آچيق سؤز و ليدر فرقه ي مساوات در شماره ٦٨- ٢ دو ١٢٩٦ شمسي برابر ٢٣ ژانويه ١٩١٨ به زبان تركي قفقازي چاپ كرده، دلايل ارائه شده از سوي محمد امين رسول زاده را در مورد اين نامگذاري نادرست و "طفلانه" خوانده و بدين ترتيب نگراني خود را از اين نامگذاري اعلام كرده است". متاسفانه اين ادعاهاي عبدالحسين ناهيدي آذر، سرهم بندي اي بي پايه، دروغ محض و صد در صد ضد آن چيزي است كه تقي رفعت در نامه خود بيان كرده است. احيانا اگر ناهيدي آذر آشنا با زبان نوشتاري تركي مي بود و قادر به خواندن اصل نامه تركي تقي رفعت، همچو غلط فاحش و اشتباه مهلكي مرتكب نمي شد. اولا نامه تقي رفعت به محمد امين رسولزاده به تركي قفقازي نيست، بلكه به تركي عثماني-استانبولي است كه در دوره مورد بحث، زبان نوشتاري بسياري از نخبگان و نويسندگان ترك آزربايجان در شمال و جنوب آن نيز بود. وانگاه اصطلاح "تركي قفقازي" اصطلاحي پان ايرانيستي مي باشد كه به منظور ايجاد واگرائي و غيريت بين شمال و جنوب آراس، كه داراي زبان يگانه و مشتركي بنام "تركي" اند ايجاد شده است. ثانيا آنچه تقي رفعت در نامه خود "طفلانه" و "جاهلانه" خوانده، مقاله اي در روزنامه ارشاد مي باشد كه محمد امين رسولزاده بدان پاسخ داده است. بر عكس دروغپردازي و وارونه نمائي عبدالحسين ناهيدي آذر، تقي رفعت در اولين پاراگراف نامه خود، به صراحت تمام، جواب "مفصل" "ذات عالي" محمد امين رسولزاده به نوشته "جاهلانه" و "طفلانه" مندرجه در ارشاد را "صحيحترين و اساسي ترين بيانات" ايراد شده توسط شخصيتي "صلاحيتدار" معرفي كرده است.

تقي رفعت در اين نامه تاريخي، با ستايش بسيار از محمد امين رسولزاده ياد و با احترام فراوان بدو خطاب مي كند. وي در مكتوب خود، در تائيد سخنان محمد امين رسولزاده از يكي بودن مردم دو سوي ارس و يگانگي ملي و منشاء و تبار آنها سخن مي گويد و بر آزربايجان بودن دو سوي ارس تاكيد مي نمايد. وي اين امر را آنچنان غيرقابل ترديد و شك و شبهه مي شمارد كه مي گويد براي اثبات آن، حتي نيازي به اقامه حجت نيز نمي باشد. به عقيده تقي رفعت جنوب و شمال آزربايجان، علي رغم فراز و نشيب تاريخ، دو برادر همدرد و هم سرنوشت اند. وي اما در مقاله تاريخي خود، با لحني بسيار محترمانه و طرزي به غايت سازنده، نظر محمد امين رسولزاده مبني بر فارس شدگي تركان آزربايجان جنوبي را به چالش مي كشد. تقي رفعت آزربايجانيان دو سوي ارس را دعوت به صبر و تحمل و واقعگرائي مي كند. زيرا تنها با صبر و پايداري و تجربه اندوزي و تكامل و رسيدن زمان مناسب است كه اين دو برادر مي توانند زباني صميمي، واضح و مشترك، براي نزديكي و همگرائي و براي خطاب كردن به گذشته و آينده خويش دست يابند.

در زير متن اين نامه تاريخي به دو املاء فونتيك تركي و رسم الخط بكار گرفته شده در متن اصلي داده مي شود. (پايان نت مئهران باهارلي).

گرچه‌يه هو!!!


آچيق مكتوب [*]

ميرزا تاغي خان رفعه‌ت (ميرزا تقي خان رفعت)

تجه‌ددود (تجدد)- سايي ٦٨- ٢٣ اوجاق (ژانويه) ١٩١٨- اودگون (چهارشنبه) ٢ دلو، ئيلان ئيل ١٢٩٦

[*. مكتوبوموزون توركجه اولاراق تجه‌ددود`ده درج اولونماسينين، م. ا. رسولزاده جنابلارينا قارشي بير جميله-يي اده‌بييه كيمي تله‌ققي ائديلمه‌سيني آيريجا ريجا ائده‌ريز].

آچيق سؤز غزئته‌سي ناشير–ي مؤحته‌ره‌مي، محمه‌د امين رسولزاده جنابلارينا:

آزه‌ربايجان`ا دايير قافقاس مطبوعاتيندا تصادوف ائديله‌ن نشرييات دولاييسييلا، (ايرشاد) جريده-يي ايرانييه‌سينين ميللي و موحيقق بير نظه‌رييه‌ني مودافيعه اوچون درج ائتدييي جاهيلانه و عاده‌ته‌ن طيفلانه بير مقاله، ذات-ي عالينيزين موفه‌صصه‌ل بير جاوابينيزا مئيدان وئرميش؛ و بو وسيله ايله مساله‌ني اوزاقدان ياخيندان تعقيب ائيله‌يه‌نله‌ر، بونا دايير ان صحيح و اساسلي به‌ياناتي صلاحييه‌تدار بير آغيزدان ائشيتمه‌ك مووه‌ففه‌قييه‌تيني ايكتيساب ائتميشله‌ردير.

آزه‌ربايجان ايسمي ياد اولوندوغو زامان، طبيعي بير عاريضه عدد ائديله‌ن (آراس) سولارينين هانكي ساحيلينده مسكون بولونان خالق موراد ائديلديييني، در حال تعيين ائتمه‌يير و آرادا بير سو-ي تفاهوم (؟. متنده)، لوغه‌وي بير ايشتيباه حاصيل اولور كي، بونو ايزاله‌يه ذات-ي عالينيز آتيده‌كي وجهله ايبتيدار (١) ائدير و ديييرسينيز: "بوگون، مشهور بير جوغرافيا ايصطيلاحي اولماق اوزره آزه‌ربايجان كلمه‌سي آنجاق آراس`ين اؤته‌سينده و ايران قله‌مروووندا بولونان تبريز ويلايه‌تي ايله ارده‌بيل ماحالينا عله‌م اولموشدور. حالبو كي ايره‌وان، گنجه و باكي قوبئرنييالاري دخي بوگونكو سيياسي جوغرافيا ايله اولماسا دا قوومي جوغرافيا ايله همان آزه‌ربايجان`دير."

و بير آز داها اؤته‌ده علاوه ائديرسينيز: "قافقاسيا موسه‌لمانلاري اؤز توركجه‌له‌رينه آزه‌ربايجان توركجه‌سي، اده‌بيياتلارينا آزه‌ربايجان اده‌بيياتي، اؤز قوبئرنييالارينا دا روسييه آزه‌ربايجاني ديييرله‌ر. آزه‌ربايجان كلمه‌سي آذرآبادكان`دان موشته‌ق اولوب دا، وجه-ي ايشتيقاقي (آذر) ده‌ن ايسه، آذريله‌رين (آته‌ش پره‌ستله‌رين) طه‌واف ائتديكله‌ري آته‌شكه‌ده‌له‌ر، باكي اويزدي (٢) آثار-ي عتيقه‌سيني تشكيل ائتمه‌يير مي؟"

واقيعه‌ن شو بحث اولونان ممله‌كه‌تله‌رده ساكين بولونان خالق، او دره‌جه برابه‌ر ياشاميش و مورور-ي زامان ايله عئين-ي مؤثثه‌رات آلتيندا (يئكديگه‌رله‌شميش)له‌ردير كي، بونلارين هپ بير اصلده‌ن، بير عيرقدان دوغدوقلاريني ايثباتا ائحتيياج حيسس ائتمه‌ده‌ن بيله، بيري بيرله‌رينه (ايكي قارداش) كيمي بنزه‌مه‌كده اولدوقلاريني قبول ائيله‌مه‌ك گره‌كير.

باكي شهه‌رينده‌ن، ايران آزه‌ربايجاني`نين اقصا-يي حودودونا ايمتيداد ائديب ياييلان توپراقلاردا، آته‌ش پره‌ست دؤورونون زاييل اولماز آثاري باريز، غئير-ي قابيل-ي ايجتيناب بير صوره‌تده مووجود بولونماقدادير. (سوراخانا)داكي (آته‌شگاه) قديم ايرانيله‌ر اوچون بو اراضينين محره‌م و (اؤز) بير جؤولانگاه، بير (يورد) تشكيل ائتديييني ايدديعا ائده‌ن يالنيز و يئگانه بير دليل دئييلدير.

بورالاردا ايقامه‌ت ائده‌ن، ايران خانه‌دانينا منسوب قووم، آته‌شه تاپينميش و آته‌شه تاپينان اقوام آراسيندا موسته‌ثنا بير مؤوقئع ده ايحراز ائده‌بيلميشدير. بير دره‌جه‌ده بو حال بو ايقليمده حاكيم و مشهور بولونموشدور كي، او زامانين آته‌ش پره‌ستله‌ري عيندينده، ميلله‌ت و قوومييه‌ت مساييلينين ان زيياده مووضوع-ي بحث ائديلمه‌سي لازيم گله‌ن تقديرله‌رده بيله، (تبريز) حه‌واليسنده‌كي آزه‌ركه‌ده‌له‌ر موهوم و قطعي بير مووقئع توتماقدان گئري قالماميشدير. آزه‌ربايجاندا ايقاد اولونوب عنعه‌نه ائعتيبارييله هنوز تمامه‌ن اينطيفا قبول ائتمه‌ميش اولان (آزه‌ركه‌ده) اوجاقلاري، بو اقوامي، حراره‌تلي بير صهرييه‌تله (٣)، اقوام-ي ايرانييه نسلينه مزج ائتدييي كيمي، بو نسلين مهد-ي ظوهور و آرامي اولان مركه‌زله‌ره ده آته‌شين يوللار ايله ربط و وصل ائيله‌ميش ..... بو گونه پك ياخين بر زامانا قده‌ر، قيسمه‌ن بيله اولسون، اوره‌كله‌رينده عيرقي و نژادي بير تره‌ددود، بير شك، بير شوبهه اويانديرماميشدي.

موساوات فيرقه‌سينين فععال و مشهور ليدئري اولان ذات-ي عالينيز، مووجودييه‌تي ملحوظ بولونان هر نوع سو-ي تفاهومو آرادان قالديرماق انديشه‌سييله، مقاله‌نيزين نه‌هايه‌تله‌رينده شو سطري ده درج ائديرسينيز: "موناسيبه‌ت گلميشكه‌ن سؤيله‌يه‌ليم: بوتون ايرانليلار بيليرله‌ر كي آزه‌ربايجان دييينجه، بوتون بحثيميز، مودده‌عاميز، آنجاق روسييه قله‌مرووونداكي آزه‌ربايجان`دير. ايران آزه‌ربايجاني`نين تقديرات-ي سيياسييه‌سينه قاريشماق حاققيميز، حدديميز دئييلدير."

بو خوصوصدا ايراندا شيمدييه قده‌ر بير شوبهه واريد اولماميش، و ارباب-ي ووقوف عيندينده بو به‌ياناتا عئينييله موطابيق بير قناعه‌ت و ائعتيقاد-ي كاميل عاليمه‌ن مووجود بولونموشدور.

"آزه‌ربايجان بير ميلله‌ت ايسه، او ميلله‌تين، موته‌مه‌ددين بير ميلله‌ته ياخيشاجاق دره‌جه‌ده مطبوعاتا، موعاصير اده‌بيياتا، موعاصير مكته‌بله‌ره و آز چوخ تربييه-يي سيياسييه‌يه ماليك اولان قيسمي همان آراس شوماليندا ساكيندير. بونلار اؤزله‌رينين بير ميلله‌ت اولدوقلاريني داها روس ايستيبدادي آلتيندا ازيليركه‌ن درك ائتديله‌ر." دييه، ايران آزه‌ربايجاني حاققيندا ايتتيهام آميز، ازيجي، ... اولماق ايسته‌يه‌ن بير لهجه قوللانماق ائحتيياجيني، بيلمه‌ييز نه‌چون حيسس ائتميشسينيز؟ ... بو سؤزله‌ر، بير قاچ سنه اه‌ووه‌ل (فييوضات) ايله (حقاييق) غزئته‌له‌ري آراسيندا آچيليب، كندي ايملا اينشا غله‌طله‌رينه قارشي بيله موحافيظه‌ده‌ن عاجيز اولان (حقاييق) مودافيعينين اينهيزامييله نه‌هايه‌تله‌نه‌ن بير موناقيشه-يي قله‌ميييه‌ني ايخطار ائدير.

بو مساله او زامان هر تورلو اهه‌مييه‌تده‌ن عاري كيمي تله‌ققي ائديلميش و وقاييع-ي يووميييه-يي عادييه‌ده‌ن بيري كيمي، اولموش بيتمشدي. او ماضيني ائحيا ائتمه‌ك فيكرينده، طبيعي دئييليز.

صلاحييه‌تدار مقاله‌نيزين، بوتون مونده‌ره‌جاتينا مذكور مقاله‌ني ختم ائده‌ن ايكي سؤزون -هر تجاووز و تعه‌رروضو اؤنجه‌ده‌ن محكوم ائيله‌يه‌ن- قودسييه‌تي آلتيندا يئر وئرميشدينيز: "ايكي قارداش ميلله‌ت آراسينداكي اوخوووه‌ت-ي ايسلامييه نامينا" سرد اولونان موطاليعاتي، يئنيده‌ن بير موناقيشه طرزينه ايرجاع ائتمه‌ك آرزيسي- تكرار ائديريز- بيزده يوخدور. حتتا بو انديشه‌ده‌ن بيلكولييه‌ عاري بولونسا ايدي، ويجدانيميز ايستيطراد قبيلينده‌ن اولان بو موجمه‌ل موطاليعاتي دا بيزه منع ائيله‌ردي.

بير تاخيم وقاييع واردير كي تكه‌ررور ائتديكجه خاطيراتي اويانديرارلار. اويانانلاري داييمه‌ن ردد ائتمه‌ك، سوكوتا مجبور ائيله‌مه‌ك، بير داها اوياتماقلارينا باعيث اولابيله‌جه‌يي ايله ايشيميز يوخ. فقه‌ط مومكون اولان كيچيك كيچيك ايستيفاده فورصه‌تله‌ريني ده هبا و هده‌ر ائده‌بيله‌جه‌يي اوچون شايان-ي تاسسوف بير حره‌كه‌تدير.

تخه‌ططور ائتمه‌كده اولدوغوموز موناقيشه اثناسيندا ايدي كي تره‌ققيياتيني قابيل-ي لمس، مونته‌ظه‌م اوصوللار داييره‌سينده، تشهير ائده‌بيله‌ن بير ايسلام مده‌نييه‌تينده‌ن بحث ائده‌ركه‌ن، فييوضات`ين ايستيشهاد ائيله‌دييي ايستاتيستيق رقه‌مله‌ري موقابيلينده (حقاييق)ين، بير تورلو تثبيت و تقرير ائده‌مه‌دييي دلاييل محو اولوب مئيداندان چكيلميشله‌ردي.

بو ايكي غزئته بئينينده‌كي دوئللو، حقيقه‌ته‌ن ده ايكي جره‌يانين تلاقيگاهيندا حوصولا گله‌ن بير غله‌يان قده‌ر شوموللو و معنيدار ايدي. حقاييق، بؤيوك تضييقله‌ر آلتيندان، فيشقيران جره‌يانلارا قارشي او نحيف، باخوصوص تجهيزاتي ناقيص صحاييفييله موقاويمه‌ت گؤسته‌ره‌مه‌زدي ....

داها موكه‌ممه‌ل شراييط ايله حاضيرلانميش اولسا ايدي بيله، يئنه حقاييق`ين فييوضات`ا، ايستيفاضه (٤) جره‌يانلارينا غله‌به چالابيله‌جه‌يي شوبهه‌‌لي ايدي. موته‌عاقيبه‌ن حقاييق اينهيزاميني بير چوخ وقاييع داها، تووسيع ائده‌ره‌ك مساله‌يي بيله آرادان قالديريب، موعين و فاييق بير جره‌يانه، سربه‌ست يوللار آچميشدي.

ايقتيباس ائتديييميز پارچايي ذات-ي عالينيز شو صوره‌تله ختم ائديرسينيز: "معاريف و اده‌بيياتجا (روسييه آزه‌ربايجانليلاري) طيبق-ي ايران آزه‌ربايجاني كيمي فارسلاشميش ايكه‌ن (؟) روس پوليتيقييه‌سينين تضييقي آلتيندا اويانديلار."

هئيهات! (آراس) دالقالارينين، عصرله‌رده‌ن بري، گميريب دوردوغو ايكي قارداش آزه‌ربايجاني، -تاريخي يازان الل.ه‌ر- او دره‌جه ائويريب چئويرميش و بير شكلده‌ن ديگه‌ر بير شكله ايفراغ (٥) ايله، نهايه‌ت يئنه مووه‌ققه‌ت بير اؤيله شكل-ي ديگه‌رله مئيدانا آتميشدير كي، اگه‌ر چكديكله‌ري فلاكه‌ت، بوگونه قده‌ر تحه‌ممول ائتديكله‌ري مصاييب، بوتون مووجود آغيرليغييلا، اوموزلاري اوزه‌رينه چكمه‌ميش بولونسا ايدي، يئكديگه‌رله‌ريني تانيماغا، بيري بيرله‌رييله آنلاشماغا موشته‌ره‌ك بير زمينه، موتته‌حيد بير ليسان بيله بولماقدان عاجيز قالاجاقلاردي.

بيري بيرينده‌ن آيري بؤيوموش ايكي قارداش آراسيندا بوگون، يالنيز بير رابيطه، يالنيز بير علاقه مووجود: همده‌ردليك، نصيبداشليق!

جره‌يانلار، پيروقراملار، طبيعي ايميش كيمي پورشيدده‌ت اينهيماكله‌ر (٦)، بو ايكي قارداشي حايات چارپيشمالاريندا هه‌يه‌جانلي ماجه‌رالارا سووق ائده‌ركه‌ن، ظن ائديريز كي بوگون ان زيياده موناسيب حره‌كت صبر و سوكوت و تحه‌ممولده‌ن باشقا بير شئي اولاماز.

گؤزله‌يه‌ليم .... زامان گلسين و بير آز داها تجروبه‌ديده، بير پارچا داها موته‌كاميل ايكي قديم قارداش- حاياتين غاميض مساييليني بير تورلو حل ايله دئييل- نظه‌ريياتي حاياتا تطبيق ايله اوغراشميش، بوروشموش آلينلاريني بيري بيرينه ياخلاشديراراق داها واضيح، داها صميمي ليسانلارلا ماضيده‌ن و ايستيقبالدان بحثه گيريشسينله‌ر .....

------------------------------------------------------------------------------

١-ايبتيدار (ابتدار. ع.): چتين و توداملي (تهليكه‌لي) بير ايشه ال آتما، گيريشمه
٢-اويزدي: ؟
٣-صهرييه‌ت (صهريه. ع.): ائوله‌نيپ دويون ائتمه‌ك
٤-ايستيفاضه (استفاضه. ع.): اؤفكه‌لي اولما، قيزقينليق
٥-ايفراغ (افراغ. ع.): قاليبا تؤكمه، اريديپ بيچيمله‌نديرمه
٦-اينهيماك (انهماك. ع.): آشيري اؤزه‌نله بير ايشه گيريشمه

آچيق سوز غزته‌سي ناشر محترمي، محمد امين رسول زاده جنابلرينه:

مكتوبمزڬ توركجه اولارق تجددده درج اولونماسنڬ م. ا. رسول زاده جنابلرينه قارشي بر جميله ادبيه گبي تلقي ايديلمه‌سني آيريجه رجا ايده‌رز.

آذربايجانه دائر، قفقاس مطبوعاتنده تصادف ايديلن نشريات دولاييسيله، (ارشاد) جريده ايرانيه‌سنك ملي و محق بر نظريه‌يي مدافعه ايچون درج ايتديكي جاهلانه و عادتاً طفلانه بر مقاله، ذات عاليكزڬ، مفصل بر جوابكزه ميدان ويرمش و بو وسيله ايله، مساله‌يي اوزاقدن ياقيندن، تعقيب ايله‌ينلر، بوكا دائر اڬ صحيح و اساسلي بياناتي، صلاحيتدار بر آغزدن ايشيتمك موفقيتني اكتساب اتمشلردر.

آذربايجان اسمي ياد اولونديغي زمان، طبيعي بر عارضه عد ايلدين (آراس) صولرينك هانكي ساحلينده مسكون بولونان خلق مراد ايديلديكي، در حال، تعين ايتمه‌يور، و آراده بر سوء تفاهم (؟)، لغوي بر اشتباه حاصل اوليور كه بونو ازاله‌يه، ذات عاليكز، آتيده‌كي وجهله ابتدار ايدييور و دييورسكز: "بوگون، مشهور بر جغرافيا اصطلاحي اولمق اوزره آذربايجان كلمه‌سي آنجق ارسڬ اوته‌سنده و ايران قلمرونده بولونان تبريز ولايتي ايله اردبيل محالنه علم اولمشدر. حالبو كه ايروان كنجه، و باكو غوبرنيالري دخي بوكونكي سياسي جغرافيا ايله اولماسه ده قومي جغرافيا ايله همان آذربايجان‌در."

و بر آز دها اوته‌ده علاوه ايدييورسكز: "قفقاسيا مسلمانلاري اوز توركجه‌لرينه آذربايجان توركجه‌سي، ادبيات‌لرينه آذربايجان ادبياتي، اوز غوبرنياله‌رينه ده روسيه آذربايجاني دييورلر. آذربايجان كلمه‌سي آذرآبادكان‌دن مشتق اولوب ده وجه اشتقاقي (آذر)‌دن ايسه آذريلرڬ، (آتش پرستلرك) طواف ايتدكلره آتشكده‌لر، باكو اويزدي (؟) آثار عتيقه‌سني تشكيل ايتميورمي؟"

واقعا شو بحث اولونان مملكتلرده ساكن بولونان خلق، او درجه برابر ياشامش، و مرور زمان ايله، عين مؤثرات آلتينده، (يكديگرلشمش)لردر كه، بونلرڬ هپ بر اصلدن، بر عرقدن طوغدقلريني اثباته احتياج حس ايتمه‌دن بيله، بري برلرينه (ايكي قارداش) كبي بكزه‌مكده اولدقلريني قبول ايله‌مك كره‌كير.

باكو شهرندن، ايران آذربايجانڬ اقصاي حدودينه امتداد ايدوب ياييلان طوپراقلرده، آتش پرست دورينڬ زائل اولماز آثاري، بارز، غيرقابل اجتباب بر صورتده موجود بولونمقده‌در. (سوراخانه)ده‌كي (آتشكاه) قديم ايرانيلر ايچون بو راضينك محرم، و (اوز) بر جولانكا، بر (يورد) تشكيل ايتديكني ادعا ايدن يالكز و يكانه بر بر دليل دكلدر.

بورالرده اقامت ايدن، ايران خانداننه منسوب قوم، آتشه تاپينمش و، آتشه تاپينان اقوام آراسنده، مستثنا بر موقعده احراز ايده بيلمشدر. بر درجه‌ده، بو حال، بو اقليم‌ده حاكم و مشهور بولونمشدر كه، او زمانڬ آتش پرستلري عندنده، ملت و قوميت مسائلنڬ اڬ زياده، موضوع بحث ايديلمه‌سي لازم كلن تقديرلرده بيله (تبريز) حوليسنده‌كي آذركده‌لر مهم و قطعي بر موقع طوتمقدن گيري قالمامشدر. آذربايجانده ايقاد اولونوب، عنعنه اعتباريله هنوز تماما انطفا قبول ايتمه‌مش اولان (آذركده) اوجاقلري، بو اقوامي، حرارتي بر صهريتله (؟)، اقوام ايرانيه نسلنه مزج ايتديكي كبي، بو نسلك مهد ظهور و آرامي اولان مركزلره ده آتشين يوللر ايله ربط و وصل ايله‌مش ..... بو كونه پك ياقين بر زمانه قدر، قسما بيله اولسون، يوركلرنده عرقي و نژادي بر تردد، بر شك، بر شبهه اوياندرمامشدي.

مساوات فرقه‌سنڬ فعال و مشهور ليدري اولان ذات عاليڬز، موجوديتي ملحوظ بولونان هر نوع سوء تفاهمي آرادان قالديرمق انديشه‌سيله، مقاله‌ڬزڬ نهايتلرنده شو سطر ايده درج ايدييورسكز: "مناسبت كلمشكن سويليه‌لم: بوتون ايرانليلر بيليرلر كه آذربايجان ده‌ينجه، بوتون بحثمز، مدعامز، آنجق روسيه قلمرونده‌كي آذربايجان‌در. ايران آذربايجانن تقديرات سياسيه‌سنه قاريشماق، حقمز، حديمز دكلدر."

بو خصوصده، ايرانده، شمدي‌يه قدر بر شبهه وارد اولمامش، و ارباب وقوف عندنده، بو بياناته عينيله مطابق بر قناعت و اعتقاد كامل عالما موجود بولونمشدر.

"آذربايجان بر ملت ايسه، او ملتڬ، متمدن بر ملته ياقيشاجق درجه‌ده مطبوعاته، معاصر ادبياته، معاصر مكتبلره و آز چوق تربيه سياسيه‌يه مالك اولان قسمي همان ارس شمالنده ساكن‌در، بونلر اوزلرينك بر ملت اولدوقلريني دها روس استبدادي آلتنده ازيليركن درك ايتديلر." ديه، ايران آذربايجاني حقنده اتهام آميز، ازيجي، ... اولمق ايستين بر لهجه قوللانمق احتياجني، بيلمه‌يز نيچون حس ايتميشسكز؟ ... بو سوزلر، بر قاج سنه اول (فيوضات) ايله (حقايق) غزته‌لري آراسنده آچيلوب، كندي املا انشا غلطلرينه قارشي بيله محافظه‌دن عاجز اولان (حقايق) مدافعنڬ انهزاميله نهايتله‌نن بر مناقشه قلميه‌يني اخطار ايديور.

بو مسئله، او زمان، هر دورلو اهميتدن عاري كبي تلقي ايدلمش و وقايع يوميه عاديه‌دن بري كبي، اولمش بيتمشدي. او ماضي‌يي احيا ايتمك فكرنده، طبيعي دكلز.

صلاحيت دار مقاله‌كزڬ، بوتون مندرجاتنه مذكور مقاله‌يي ختم ايدن ايكي سوزڬ -هر تجاوز و تعرضي اوڬجه‌دن محكوم ايله‌ين- قدسيتي آلتنده ير ويرمشديكز. "ايكي قارداش ملت آراسنده‌كي اخوت اسلاميه نامنه" سرد اولونان مطالعاتي، يكيدن بر مناقشه طرزينه ارجاع ايتمك آرزوسي- تكرار ايديورز- بزده يوقدر. حتي، بو انديشه‌دن، بالكليه عاري بولونسه ايدي، وجدانمز، استطراد قبيليندن اولان، بو مجمل مطالعاتينده بزه منع ايلردي.

بر طاقم وقايع واردر كه تكرر ايتديكجه خاطراتي اويانديررلر. اويانانلري دائما رد ايتمك، سكوته مجبور ايله‌مك، بر دها اوياتماقلرينه باعث اولابيله‌جكي ايله ايشمز يوق. فقط، ممكن اولان كوچك كوچك استفاده فرصتلريني ده هبا و هدر ايده‌بيله‌جكي اوچون شايان تاسف بر حركتدر.

تخطر ايتمكده اولديغمز مناقشه اثناسنده ايدي كه ترقياتني قابل لمس، منتظم اصوللر دائره‌سنده، تشهير ايده‌بيلن بر اسلام مدنيتندن بحث ايدركن، فيوضاتڬ استشهاد ايله ديكي ايستاتيسيق رقملري مقابلينده (حقايق)‌ڬ، بر درلو تثبيت و تقرير ايده‌مه‌ديكي دلائل محو اولوب ميداندن چكلمشلردي.

بو ايكي غزته بيننده‌كي دوئللو، حقيتنده ايكي جريانك تلاقيكاهنده حصوله كلن بر غليان قدر شموللي و معنيدار ايدي. حقايق، بويوك تضييقلر آلتندن، فيشقيران جريانلر، قارشي او نحيف، باخصوص تجهيزاتي ناقص صحائفيله مقاومت كوستره‌مزدي ....

دها مكمل شرائط ايله حاضرلانمش اولسه ايدي بيله ينه حقايقڬ، فيوضاته، استقساضه (؟) جريانلرينه، غلبه چالابيله‌جكي شبه‌لي ايدي. متعاقبا حقايق انهزامني بر چوق وقايع دها، توسيع ايده‌رك مسئله‌يي بيله آرادان قالديروب، معين و فائق بير جريانه، سربست يوللر آچمشدي.

اقتباس ايتديكمز پارچه‌يي ذات عاليكز شو صورتله ختم ايديورسكز: "معارف و ادبياتجه (روسيه آذربايجانليلري) طبق ايران آذربايجاني كبي فارسلاشمش ايكن (؟) روس پوليتقيه‌سنڬ تضييقي آلتنده اويانديلار."

هيهات! (آراس) طالغه‌لرينك، عصرلردن بري، كميروب طورديغي ايكي قارداش آذربايجاني، -تاريخي يازان اللر- او درجه ئويرب چه‌ويرمش، و بر شكلدن ديگر بر شكله افراع ايله نهايت ينه موقت بر اويله شكل ديگرله ميدانه آتمشدر كه، اگر چكدكلري فلاكت، بوكونه قدر تحمل ايتديكلري مصائب، بوتون موجود آغيرلغيله، اوموزلري اوزرينه چكمه‌مش بولونسه ايدي، يكديكرلريني طانيماغا، بري برلريله آكلاشمغه مشترك بر زمينه، متحد بر لسان بيله بولمقدن عاجز قالاجقلردي.

بري برندن آيري بويومش ايكي قارداش آراسنده بوگون، يالكز بر رابطه، يالكز بر علاقه موجود: همدردلك، نصيبداشلق!

جريانلر، پروغراملر، طبيعي ايمش كبي پرشدت انهماكلر، بو ايكي قارداشي، حيات چارپشمالرنده، هيجانلي ماجرالره سوق ايدركن، ظن ايدييورز كه بوكون، اڬ زياده مناسب حركت صبر و سكوت و تحملدن بشقه بر شي اولاماز.

كوزله‌يه‌لم .... زمان كلسين و بر آز دها تجربه‌ديده، بر پارچه دها متكامل ايكي قديم قارداش- حياتك غامض مسائلني بر درلو حل ايله دكل- نظرياتي حياته تطبيق ايله اوغراشمش، بوروشمش آلنلريني بري برينه ياقلاشديرارق دها واضح، دها صميمي لسانلرله ماضيدن و استقبالدن بحثه كيريشسونلر .....




0 Comments:

Post a Comment

<< Home