خياباني, دشمن «تجزيه طلبي»

دقت: اين نوشته از ديدگاه قوميت گرائي افراطي فارسي و موضعي ترك ستيزانه و ضدآذربايجاني نوشته شده استּ

خياباني در سخنرانيش در روز 16ارديبهشت 1299 اعلام كرد كه از اين پس, نام آذربايجان به «آزاديستان» تبديل ميشود. كسروي در «تاريخ هيجده سالة آذربايجان» دربارة اين نامگذاري مينويسد: «در اين هنگام, نام آذربايجان يك دشواري پيدا كرده بود, زيرا, پس ازبه هم خوردن امپراتوري روس, تركيزبانان قفقاز در باكو و در آن پيرامونها جمهوري كوچكي پديد آورده, آن را ”جمهوري آذربايجان“ ناميده بودند. آنسو, بنيانگذاران جمهوري اميد و آرزوشان چنين ميبود كه با آذربايجان يكي گردند, از اينرو, نام را براي سرزمين و جمهوري خود برگزيده بودند. آذربايجانيان كه به چنان يگانگي خرسندي نداشته و از ايرانيگري چشمپوشي نميخواستند, از نامگذاري قفقاز, سخت, رنجيدند... كساني ميگفتند بهتر است ما نام استان خود را ديگر گردانيم. همان پيشنهاد ”آزاديستان“ از اين راه بوده است».

با آن كه خياباني از سوي كشندگان و مخالفانش به «تجزيه طلبي» متّهم شده, ولي, بارها بر اين كه «آذربايجان, جزء اِنفِكاك ناپذير ايران است», پافشاري كرده و آن را ايالتي از ايالتهاي ايران شمرده است. او براي ترميم خرابيهاي ناشي از جنگ اول جهاني در آن ايالت, از دولت مركزي كمك طلب ميكرد (ازجمله, در سخنراني 17خرداد1299).

خياباني به علت عشق به ايران و زبان رسمي كشور, دستور داده بود در تمام مدارس آذربايجان به فارسي تدريس شود. «تجدّد», ارگان دموكراتهاي آذربايجان و مجلّة «آزاديستان», كه مجلّة ادبي وابسته به دموكراتها بود, به زبان فارسي نوشته ميشدند. خود او نيز به زبان فارسي سخن ميگفت و كلّيه صد و چند نطقي كه از او به جامانده, به زبان فارسي است.