نهضت آزادی بخش خیابانی

۱۶فروردین - ۷ربیع الأول - 5 April آغاز قیام شیخ محمد خیابانی

در چنین روزی در سال 1299 هجری شمسی، قیام محمد رضا خیابانی بر ضد دولت وثوق الدوله آغاز شد. شیخ محمد فرزند حاجی عبدالحمید در سال 1257 شمسی در خامنه از توابع شبستر دیده به جهان گشود . وی پس از طی علوم ابتدایی برای نخستین بار به روسیه سفر کرد و مدتی هم در تجارتخانه پدرش مشغول به کار شد . او پس از آن به تبریز بازگشت و در حوزه علمیه این شهر تا در یافت درجه اجتهاد در علوم نقلی پیش رفت . مردم به دلیل علاقه بسیار به وی ، خواستار امام جماعت شدن وی در مسجد کریم خان محله خیابان تبریز شدند .

مبارزات شیخ محمد خیابانی همزمان با انقلاب مشروطیت آغاز شد و او در این مسیر خود عملا با دست گرفتن تفنگ وارد مبارزه با استبداد شد . وی در همین دوران در فقه ، هیات ، نجوم ، حکمت ، کلام ، ریاضیات ، طبیعیات ، تاریخ و ادبیات مهارت خاصی یافت . از سال 1324 ه ق ، به جهت تغییر اوضاع سیاسی ، وی فعالیت سیاسی خود را شدت بخشید و در زمان محمد علی شاه و استبداد صغیر به صف مدافعین مشروطه پیوست . شیخ محمد خیابانی در دوره دوم مجلس شورای ملی به نمایندگی از اهالی تبریز به مجلس شورای ملی راه یافت و عضو تشکیلات فرقه دموکرات ایران شد .

شیخ محمد خیابانی در زمان وثوق الدواله در زمان امضا قرار داد ننگین 1919 بین ایران و انگلیس که ایران را رسما تحت الحمایه انگلیس قرار می داد ،به عنوان نماینده مردم تبریز در مجلس شورای ملی به شدت با تصویب این لایحه مخالفت کرد . وی اعلام کرد مادامی که این قرار داد از تصویب مجلس شورای ملی نگذشته باشد همانند ورق پاره ای بی ارزش است .پس از آنکه مجلس دوم بسته شد ، خیابانی به مشهد رفت و از آنجا به تبریز بازگشت و مجددا به فعال سازی فرقه دموکرات پرداخت . وی همچنین به سال 1289 ه شمسی در مقابل اولتیماتوم روسیه برای خروج مورگان شوستر امریکایی به حزب دموکرات پیوست و در میدانهای تهران برعلیه اولتیماتوم و استبداد با مردم به افشا گری پرداخت . اما با ورود قشون عثمانی به ایران در تبریز دستگیر و به دو ماه زندان محکوم شد .

در همین دوره وثوق الدواله تصمیم به حذف وی گرفت، لذا نیروی عظیمی را به تبریز اعزام کرد . در همین زمان خیابانی نیز علیه استبداد قیام کرد و تمام شهر را به تصرف خود در آورد ه بود .

نهضت آزادی بخش خیابانی تقریبا یکسال دوام یافت تا در زمان حکومت مشیرالدوله شخص مخبرالسلطنه برای سرکوبی قیام خیابانی به تبریز وارد شد و به دلیل اینکه نیروهای حزب دموکرات و تجدد برای آرام کردن اوضاع قره باغ به آن منطقه گسیل شده بودند ، نیروهای دولتی به محل اقامت خیابانی حمله کردند و این روحانی جلیل القدر را سرانجام در بیست و دوم شهریور سال 1299 ه ش خیابانی را به شهادت رساندند. پیکر پاک او را به عمارت عالی قاپو برده آنگاه در مقبره سیده حمزه محله سرخاب به خاک سپردند .